Salmoneloze

Salmoneloze su sva oboljenja izazvana salmonelama, uključujući i trbušni tifus i paratifus koji se po svojoj kliničkoj slici i istorijskome značaju izdvajaju iz ove skupine. Salmoneloze u užem smislu uzrokovane su parazitima životinja salmonelom minor koja se prenosi sa životinjena čovjeka namirnicama životinjskog porijekla a mogu i fekalno oralnim putem.  U stalnom su porastu u cijelom svijetu zbog industrijalizacije prerade prehrane, kolektivne ishrane, turizma, putovanja, čak i u zemljama visokog standarda, pa predstavljaju stalan problem kliničke medicine i javnog zdravstva.

1.1  Etiologija

Otkriveno   je oko 3000 serotipova salmonele minor koje su patogene za životinje dok jenekoliko stotina patogeno za čovjeka. Razvrstane su usedam grupa prema antigenskoj strukturi na serološke tipove. Najrasprostranjenija je salmonela typhi murium. Raspadanjem salmonela oslobađa se endotoksin koji igra značajnu ulogu u patogenezi salmoneloza.

1.2  Epidemiologija salmoneloza

Salmoneloza pripada grupi Antropozoonoza i to je kosmopolitsko oboljenje. Salmonele su primarno paraziti crijeva životinja i čovjeka ali mogu preći u krv, limfne čvorove ili druge organe. Glavni prirodni rezervoar su svinje, živina, goveda, štakori i miševi. Izvor infekcije su bolesne životinje, njihovi produkti, zatim bolesnici i kliconoše. Izlučuju se i mlijekom životinja a nalaze se i u jajima peradi. Da bi čovjek obolio potrebna je velika infektivna doza od više miliona klica. Životinja se inficira za vrijeme života ili postmortalno. Meso i mesni proizvodi, mlijeko i mliječni proizvodi i jaja najčešći su prenosioci salmonela.  Česta su sporadična oboljenja, rjeđe manje epidemije u ljetnim mjesecima. Mogu se javiti i kao intrahospitalna infekcija najčešće u odjeljenjima za novorođenčad. Šire se i preko predmeta i kontaktom. Epidemiologija salmoneloza je prilično komplicirana. Kako su salmonele raširene po cijelom životinjskom svijetu, čovjek se može zaraziti pri direktnom kontaktu s životinjom, konzumiranjem hrane ili pak preko životinjskih ekskreta. Hrana životinjskog porijekla može biti primarno kontaminirana (salmonele imaju kod životinjskih domaćina hematogenu fazu i mogu se naći praktički u svakom tkivu, 6 - 10% mesa svježih pilića je primarno zagađeno salmonelom) Mjesto ulaska infekta je gastrointestinalni trakt. Za razliku od trbušnog tifusa gdje su poznate hidrične epidemije, ostale salmoneloze se nikad ne prenose vodom. Osim domaćih životinja kao glavnog i stalnog izvora infekcije treba pridodati ovdje i sve popularnije kkućne ljubimce koji takođe mogu biti izvor infekcije naročito gmizavci. A treba obratiti pažnju i na uvijek prisutni problem transmisije ove bolesti u porodilištima.

1.3  Patogeneza bolesti

Salmonele ingestijom dospijevaju u želudac gdje jednim dijelom uginu zbog  želudačne kiseline a dijelom prođu kroz pilorus i dospijevaju u tanko crijevo prodirući do lamine proprie mukoze. Bacili u sluznici crijeva dovodi do zapaljenja , oslobađanje endotoksina i intoksikacije. Na osnovu patoanatomskih promjena u crijevu razlikuju se tri klinička sindroma:

1.      Najčešći sindrom je akutni febrilni gastroenteritis, rjeđe enteritis ili enterocolitis.

2.      Salmonele mogu prodrijeti u mezenterijalne limfne čvorove  i krvotok te izazvati bakterijemiju i intoksikaciju pa govorimo o salmonela groznici ili paratifusu

3.      Salmonele mogu steći osoobine patogenih uzročnika prodirati u krvotok naseljavati pojedine organe i dovesti do septikemije.

1.4  Klinički oblici salmoneloza

1.4.1        Gastroenteritis acuta

Gastroenteritis acuta njačešći jeklinički oblik, i čini 70 – 80% svih slučajeva. Inkubacija traje 6 - 24 sata sa naglim početkom, jezom, malaksalošću, mukom, bolovima u trbuhu, povraćanjem i prolivom. U početku stolice su kašaste, zatim postaju tečne žutozelene, fetidne i na kraju vodenaste, rijetko sluzavo krvave. Javi se i opšti infektivni sindrom sa temperaturom, glavoboljom, bolovima u mišićima opštom, slabošću i malaksalošću. Broj stolica iznosi 6 do 10 dnevno ali može biti i viši. Sama defekacija nije bolna ali se bolesnik žali na grčeve u trbuhu. Bolest obično traje 2 do 4 dana, zatim prestaju bolovi u trbuhu i povraćanje a stolice su kašaste ili formirane. Bolest može imati i blaži oblik sa povraćanjem bez proliva ili samo nekoliko tečnih stolica u toku dana. Objektivnim nalazom kod težeg bolesnika zapažaju se znaci infekcije, intoksikacije i dehidratacije. Zbog velikog gubitka tečnosti i elektrolita dolazi do eksikacije sa poremećajem acidobazne ravnoteže, oligoanurije, ekstrarenalne uremije i hemodinamskog kolapsa sa afonijom, grčevima u mišićima dajući sliku cholere nostras. Posle preležane bolesti bolesnik može ostati dugotrajan kliconoša.

Dijagnoza se postavlja na osnovu uobičajenog trijasa : epidemiološke ankete, kliničke slike i izolacijom uzročnika iz povraćenog sadržaja ili stolice. Diferencijalno dijagnostički dolaze u obzir gastroenteritisi druge etiologije izazvani shigelama, stafilokokama, ili drugim gram negativnim crijevnim bakterijama. Dolaze u obzir i akutna hirurška oboljenja abdomena kao akutni apendicitis, ileus, pankreatitis,tromboza mezenterijalnih krvnih sudova i slično.

Prognoza je uglavnom dobra, zavisi od uzrasta bolesnika, težine kliničke slike, dehidracije i blagovremene rehidracije.

Terapija je uglavnom simptomatska, supstituciona, dijetetska i rijetko antibiotska. Nadoknada izgubljene tečnosti i elektrolita intravenskim putem i peroralnim putem. Antimikrobna terapija ne skraćuje bolest niti dužinu izlučivanja salmonela. Većina salmonela su osjetljive na hloramfenikol i cefalosporine.

1.4.2        Paratifus abdominalis, salmonela groznica ili tifusni sindrom

U principu se ne razlikuje od trbušnog tifusa ali je tok bolesti kraći i blaži. Inkubacija je kraća, početak bolesti nagao ali sa manjom temperaturom i lice je zažareno. Komplikacije su rijetke osim kod djece i starijih osoba.

Dijagnoza je ista kao i kod prvog oblika.

Terapija je antimikrobna, simptomatska, supstituciona, i dijetetska.

1.4.3        Septični oblici

Vrlo su rijetki ali najteži su klinički oblici. Obolijevaju mala djeca rjeđe odrasli. Klinička slika je slična onoj kod trbušnog tifusa ili sepse izazavane piogenim kokama. Javljaju se remitentne temperature, tresavice, hepatosplenomegalija, pojava ikterusa, u krvnoj slici leukocitoza. Zatim se jave bakterijske metastaze sa stvaranjem septičnih žarišta lokalizovana u kostima, zglobovima, plućima, pleuri, meningama, bubrezima, žučnoj kesi, žlijezdama. Ovaj oblik se viđa obočno kod imunodeficijentnih osoba. Komplikacije obično dovode do smrti a rejđe imaju hroničan tok.

Dijagnoza se postavlja izolacijom salmonela iz metastatskih žarišta.

Prognoza je dosta neizvjesna ovisi od uzrasta, imunološkog statusa, rane dijagnoze, lokalizacije žarišta i slično.

Terapija je etiološka : hloramfenikol, ampicilin, amoksicilin, baktrim ili gentamicin. Simptomatska, supstituciona i dijetetski režim, operativna